گره‌چینی چوب | لمس ظرافت و زیبایی هنر ایرانی در هر قطعه چوب
گره چینی چوب از هنرهای ظریف اسلامی است که در ایران با از زمان ورود اسلام رایج بوده است. استفاده از گره چینی چوب از دوران خلفا عباسی آغاز شده و در قرن 6 تا 8 هجری قمری در مصر و سوریه رواج پیدا کرده و از همان زمان به ایران رسیده است.
پیشینه هنر گره چینی در معماری ایران به دوره سلجوقی و صفوی باز می‌گردد و خاستگاه آن نیز شهر اصفهان بوده است. از گره چینی چوب به طور معمول در ساخت دربهای اماکن متبرکه، قبور، منبرها و از مشبک در پنجرهای منازل و کاخ‌ها و نرده‌ها استفاده می‌شده است.
از چوب و فرآورده‌هاي آن در بناهاي صد سال اخير به عنوان مصالحي موثر در ستون‌هاي چوبی، پوشش سقف‌های دوجداره خارجي و توفال‌سازي، در ساختن پنجره‌هاي ارسي و پنجره‌های ظريف با کارهاي هنری مختلف گره سازی، قواره‌بری و غيره استفاده شده است.
گره‌چینی چوب هنری سنتی ایرانی است که با کنار هم قرار دادن قطعات کوچک چوب شکل می‌گیرد. مراحل اصلی آن شامل موارد زیر است:
- طراحی الگوی هندسی
- انتخاب و برش چوب‌های ظریف
- چسباندن قطعات بر اساس طرح
- پرداخت و نصب در درب یا پنجره
تعريف گره چینی
گره چینی چوب به هنری ايجاد شده با قطعات برش خورده چوب و شيشه‌های رنگی در اشکال مختلف و متعدد الاجرا و وحدت‌گرای هندسی که به طور هماهنگ در يک کادر مشخص و تکرار شونده در کنار هم قرار گرفته باشند گفته مي‌شود. در واقع هندسه نقوش و گره‌کشی جزء جدانشدنی اين هنر به حساب مي‌آيد.
در اصطلاح هنری گره چينی عبارت است از مجموعه‌ای از شکل‌های هندسی که با نظم و ترتيب و پيچ و شکل‌های هماهنگ و قرينه در کنار هم چيده شده‌اند. در تعريف ديگر، گره چينی عبارت است از يک ترکيب هماهنگ از شکل‌های هندسی به هم پيچيده، موزون و جذاب که با استفاده از خط‌‌های راست شکل گرفته است.
گره‌چینی چوب چیست؟
گره‌چینی چوب یکی از هنرهای سنتی ایران است که در آن قطعات کوچک چوب با طرح‌های هندسی دقیق در کنار هم قرار می‌گیرند تا نقشی زیبا و منظم بسازند. این هنر معمولاً در ساخت درب، پنجره، ارسی و تزئینات داخلی به‌کار می‌رود و جلوه‌ای اصیل به فضا می‌دهد.
اجزا گره چینی
آلت: واحد کار در گرهی آلت ناميده مي‌شود. آلت در لغت به معني ابزاری افزار واسطه اي ميان فاعل و مفعول براي رسيدن به اثر است. ودر واقع همان خط مرزي اطراف لقاط مي‌باشد خط‌هاي مرزي در گره‌هاي گوناگون متفاوت هستند.
لقط: در گره لقط به شکلهاي گره گفته مي‌شودی که از خط‌هاي مستقيم و بر اساس قاعده‌اي منظم به شکلهاي هندسي در آمده و در يک قاب يا زمينه محدود شده است. لقاط مي‌توانند ساخته شده از چوب و يا شيشه و يا هر جنس ديگري باشند.
فرآيند توليد گره چینی
روش توليد گره چيني به اين صورت است که ابتدا طراحي و ترسيم گره مورد نظر براساس اندازه کار انجام مي‌شود. سپس از روي قسمت‌هاي مورد نياز گره رسم شدهی الگو يا قالب برداشته مي‌شود و چهارچوب يا کارگاه در اندازه مورد نظر ساخته مي‌شود.
گره‌ها اتصالات کوچکي از چوب هستند که به صورت زبانه‌اي به يکديگر قفل مي‌شوند و نقش‌هاي زيبايي را بوجود مي‌آورند که هر چه ظريفتر باشندی از نظر هنري ارزش بيشتري دارند. براي ايجاد نقش گرهی چوب‌ها به ضخامت بند رسم شده بريده و در عين حال چوب‌هاي واگيره (قطعاتي که در کار تکرار مي‌شود )از قالب‌هاي آماده شده تهيه مي‌شود. سپس به وسيله اره پشت‌بند‌داری زاويه‌هاي اتصالات روي چوب را برش مي‌زنند و با رنده ابزاری روي آلت‌ها ابزار مي‌زنند. سپس دو سر هر يک از آلت‌ها فاق و زبانه (يا هر نوع اتصال ديگر که مورد نظر استاد کار باشد) مي‌زنند و در آخری کار چيدن گره و درگير کردن اتصال‌هاي ساخته شده و شيشه‌هاي رنگي برش خورده کار به پايان مي‌رسد.
نکات مهم درباره گره چینی چوب
- انتخاب چوب مناسب: چوب‌های مقاوم و خوش‌رنگ مانند گردو، چنار و افرا بهترین گزینه‌ها هستند.
- محل نصب: گره‌چینی بهتر است در مکان‌های کم‌تماس با رطوبت و نور مستقیم آفتاب نصب شود تا دوام بیشتری داشته باشد.
- نگهداری و تمیزکاری: برای گردگیری از پارچه نرم و خشک استفاده کنید و از مواد شیمیایی قوی پرهیز کنید.
- ترکیب با دکوراسیون مدرن: گره‌چینی فقط برای سبک سنتی نیست؛ می‌توان آن را با شیشه، فلز و نورپردازی مدرن ترکیب کرد تا جلوه‌ای متفاوت ایجاد شود.
ابزارهای پایه برای علاقه مندان به DIY
- اره کوچک دستی یا برقی
- سنباده و پولیش
- چسب مخصوص چوب
- خط‌کش و گونیا برای دقت در برش
- انبر و گیره برای ثابت نگه داشتن قطعات
اشتباهات رایج و راهکار جلوگیری
- برش ناصحیح چوب → استفاده از ابزار دقیق و اندازه‌گیری دوباره
- چسب‌کاری بیش از حد → استفاده کنترل‌شده و یکنواخت
- انتخاب چوب نامناسب → قبل از شروع، چوب‌ها را تست کنید
مزایای گره‌چینی چوب
- جلوه‌ای زیبا و متفاوت برای دکوراسیون
- افزایش ارزش هنری و مالی محصولات چوبی
- امکان ساخت طرح‌های سفارشی و منحصربه‌فرد
ابزارآلات و مواد اوليه
ابزار آلاتي که براي ساختن گره استفاده مي‌شود همان ابزاري است که دريک کارگاه دوردگري وجود داردی مانند انواع اره (اره فلکيی اره دوربريی اره راديکالی اره چکشيی اره برقيی اره فارسي‌بر و انواع اره‌هاي دستي)ی رنده (رنده کف‌بری گنده‌گيری رنده ابزاری رنده خشتيی رنده دوراهي و رنده دست)ی گيره (انواع گيره‌دستي و گيره روي ميز) خط‌کش (خط کش تيزه‌داریکوليسی گونيا90درجهی گونيا فارسيی گونيا بازشو)ی سمباده (ماشين سمباده‌زنيی نواريی ديسکيی لرزشي و سنگ چرخ)ی انواع دريلی سوهانی چکشی متهی فرز و ميز کار و... .
بهترين ماده اوليه ساخت گره‌چيني که مورد توافق استادکاران چوب است درخت چنار است که خوشبختانه اين درختی درخت بومي ايران است زيرا بافتي منسجم داشته و از مقاومت بالايي برخوردار است. البته از چوب نارنجی گلابيی گردوی عناب و از چوب درخت‌هاي جنگلي ايران از نوع آزاد و راش نيز براي ساخت گره‌چيني استفاده مي‌شود.
نمونه های تاريخی گره چینی چوب
از بهترين نمونه هاي گره چينی در ايران مي‌توان عمارت چهل ستونی هشت بهشت و خانه هاي تاريخی خانه اعلمی شيخ الاسلامی سوکياس در اصفهان و تعدادی از خانه‌های تاريخی کاشان همچون خانه طباطبائی های خانه عباسيانی خانه بروجردی ها و تعدادي ديگر از اين انواع خانه ها در يزد و شهر‌های قديمي را نام برد.
سوالات متداول
گره‌چینی چوب یکی از هنرهای سنتی ایرانی است که در آن قطعات کوچک چوب با نظم هندسی در کنار هم قرار می‌گیرند. این هنر در تزئین درب، پنجره، ارسی و دکوراسیون داخلی کاربرد زیادی دارد.
برای گره‌چینی معمولاً از چوب‌های مقاوم و خوش‌رنگ مانند چنار، راش، گردو و افرا استفاده می‌شود تا دوام و جلوه کار بیشتر شود.
خیر، گره‌چینی چوب در طراحی‌های مدرن نیز بسیار محبوب است و با ترکیب نورپردازی یا شیشه‌های رنگی جلوه‌ای خاص و متفاوت به فضا می‌دهد.
در گره‌چینی، قطعات چوب بدون زمینه و به‌صورت شبکه‌ای در کنار هم قرار می‌گیرند، اما در معرق، قطعات روی صفحه‌ای زمینه‌دار چسبانده می‌شوند تا تصویری مشخص شکل بگیرد.
برای سفارش گره‌چینی چوب، کافی است نمونه‌کارها را مشاهده کرده و با مجموعه صنایع چوبی علیزاده تماس بگیرید تا طرح دلخواهتان با مشاوره تخصصی اجرا شود.
